NIK krytycznie o ośrodkach innowacji

Zdjęcie

Zdjęcie ilustracyjne

/123RF/PICSEL

W rankingach innowacyjności Polska zajmuje bardzo daleką pozycję. I tak w Globalnym Indeksie Innowacyjności 2015 nasz kraj został sklasyfikowany na przedostatnim miejscu wśród krajów UE, wyprzedzając jedynie Rumunię. Zmianie tego stanu rzeczy może służyć rozwój powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, ukierunkowany w szczególności na wspólne przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym i doradczym, które mogą ułatwić transfer wiedzy pomiędzy kooperującymi podmiotami. Właśnie rozwojowi takich powiązań miały służyć wyspecjalizowane ośrodki innowacji (OI), które dysponowały odpowiednią infrastrukturą, doświadczeniem w oferowaniu przedsiębiorstwom niezbędnych w prowadzeniu działalności gospodarczej usług, prowadzonych z zastosowaniem nowoczesnych technologii.

Tymczasem, jak stwierdza raport, tylko 14 proc. przedsiębiorców, działających w ośrodkach innowacji, dokonało w latach 2013-2015 zgłoszeń w Urzędzie Patentowym. Ośrodki rozwinęły bowiem infrastrukturę, ale wciąż nie jest ona odpowiednio wykorzystywana, zaś większość z nich ma niestabilną lub bardzo trudną sytuację ekonomiczną, co grozi zapaścią infrastrukturalną, ponieważ nie będzie można tej infrastruktury remontować i modernizować.

NIK w trakcie badań skontrolowała 26 ośrodków innowacji, w tym 12 beneficjentów Działania 5.3 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG), które to ośrodki otrzymały wsparcie w kwocie prawie 1,2 mld zł. Także Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości przeznaczyła ponad 5 mld 220 mln zł na finansowanie zadań ujętych w Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki "Dynamiczna Polska 2020" (w celu nr 2 Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy).

W skontrolowanych ośrodkach innowacji, w 6 z nich większościowymi udziałowcami były podmioty z kapitałem Skarbu Państwa, w czterech przeważał kapitał prywatny, zaś w pozostałych 16 ośrodkach większość kapitału była własnością jednostek samorządu terytorialnego.

Według raportu, rozwój tych ośrodków nastąpił wskutek pozyskania środków pochodzących pochodzącym z budżetu Unii Europejskiej (głównie w ramach Działań 3.1 i 5.3, a także w ramach uczestnictwa w unijnych programach regionalnych). Skontrolowane ośrodki wydały na inwestycje (rozbudowa powierzchni użytkowej, w tym laboratoryjnej) ponad 1 mld zł, w tym ze środków własnych ponad 242 mln zł.

W efekcie działań rozbudowy infrastrukturalnej, w 2015 w porównaniu do roku 2013 nastąpił wzrost powierzchni użytkowej lokali o 45 proc. (z prawie 249 tys. m kw. do prawie 361 tys. m kw.), powierzchni laboratoriów o 33 proc. (z 26 tys. m kw. do prawie 35 tys. m kw.), liczby przedsiębiorstw - lokatorów korzystających z majątku ośrodków innowacji o 44 proc. (z 928 do 1334), wzrosło także zatrudnienie w ośrodkach - o ponad 13 proc. (z 741 do 841 pracowników) oraz zatrudnienie w przedsiębiorstwach 20 lokatorów ośrodków innowacji o ponad 78 proc. (z 4 981 pracowników do 8 880 pracowników). Z drugiej jednak strony, jak stwierdza NIK, OI nie dołożyły starań, aby efektywniej wykorzystywać majątek czyli parki naukowo-technologiczne, inkubatory technologiczne, laboratoria, pomieszczenia pod wynajem dla przedsiębiorców innowacyjnych. W efekcie ponad 1/3 pomieszczeń udostępnianych przedsiębiorcom pozostała niewykorzystana.

Także oferta usług ośrodków nie obejmowała takich, na jakie przedsiębiorcy zgłaszali zapotrzebowanie; w części ośrodków nie określono beneficjentów wsparcia zasad ich funkcjonowania oraz standardów świadczenia usług. Tylko dwa ośrodki dysponowały danymi o wysokości przychodów przedsiębiorstw z tytuły wprowadzenia produktów innowacyjnych, zaś tylko 9 w ogóle posiadało informacje, że działający w nich przedsiębiorcy w latach 2013-2015 takie produkty wdrożyli. Nieliczni przedsiębiorcy wskazali, że to sprzedaż wyrobów innowacyjnych stanowi ich główne źródło przychodów i dochodu.

Działalność ośrodków innowacji opierała się głównie na finansach publicznych bez dużej dbałości o zwiększanie przychodów z prowadzonej działalności, przez co nie doszło w większości z nich do poprawy wyników finansowych. Nadwyżkę przychodów nad kosztami osiągnęło 7 z 12 ośrodków innowacji, uczestniczących w realizacji projektów w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Działanie 5.3). W przypadku pozostałych 14 badanych ośrodków nadwyżkę przychodów nad kosztami wykazało tylko 5 ośrodków. Finansowanie ze źródeł publicznych dla OI nie zmalało z z czasem, co było przecież jednym z celów ich powołania, zaś działania Ministra Gospodarki mające na celu stymulowanie współpracy przedsiębiorców z instytucjami otoczenia biznesu nie przyniosły dotychczas znaczącej poprawy stopnia komercjalizacji wyników badań naukowych i wzrostu intensywności wdrażania innowacyjnych technologii w gospodarce.

Szef tego resortu jest koordynatorem Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki "Dynamiczna Polska 2020"; sposób monitorowania jej wdrażania nie zapewniał wiedzy o stanie jej realizacji, co może spowodować nieosiągnięcie zakładanych na 2020 rok celów.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości nie została także zobowiązana do prowadzenia badań efektywności finansowanych projektów, które realizowała w ramach zadań jakie powierzono jej w Strategii (m.in. udzielanie wsparcia finansowego, mającego na celu wzmocnienie powiązań pomiędzy przedsiębiorcami, instytucjami otoczenia biznesu oraz ośrodkami badawczymi). Zaangażowała do tego celu środki pomocowe w wysokości ponad 5 mld 220 mln zł.

Ostateczne wnioski raportu NIK dotyczące ośrodków innowacji są następujące:
- konieczne jest opracowanie przez organy właścicielskie długookresowej strategii efektywnego wykorzystania majątku ośrodków innowacji, z podaniem wysokości ich ewentualnego dokaptalizowania;
- niezbędne jest aby ośrodki innowacji efektywnie zarządzały infrastrukturą, zwiększyły przychody z działalności usługowej i zmniejszyły dotacje z środków publicznych;
- niezbędne jest także zdefiniowanie przez Ministra Rozwoju bariery ograniczające efektywność wykorzystywania potencjału ośrodków innowacji, on sam powinien również zapewnić instrumenty prawne umożliwiające PARP sprawowanie skutecznej kontroli trwałości projektów realizowanych w ramach Działania 5.3 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka;
- powinny zostać usunięte następujące bariery w działaniu ośrodków innowacji jak:
* brak instrumentu finansowania projektów wysokiego ryzyka, a zwłaszcza dostępnych i szybkich w realizacji źródeł finansowania dla testowania i opracowywania nowatorskich pomysłów zgłaszanych przez osoby pracujące nad przedsięwzięciem innowacyjnym zmierzającym do wykonania gotowego produktu;
* brak właściwego podejścia do wdrożeń innowacji w Polsce, np. poprzez systemowe wprowadzenie ułatwień w finansowaniu start-upów, realizujących innowacyjne projekty po fazie zalążkowej, a także w postaci stworzenia ogólnopolskiego cyfrowego systemu identyfikacji i oferowania przedsiębiorcom istniejącej bazy laboratoryjnej;
* ograniczanie wykorzystania infrastruktury ośrodków innowacji wyłącznie do świadczenia usług podmiotom prowadzącym badania naukowe, prace badawczo-rozwojowe lub działalność innowacyjną;
* nieprzekazywanie parkom technologicznym środków finansowych na działalność, w tym na wsparcie innowacyjnych przedsięwzięć bez obawy o konsekwencje ewentualnego niepowodzenia przedsięwzięć, które zdecydowały się wspomagać.

Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła także w raporcie iż działalność ośrodków innowacji jest ukierunkowana na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Podmioty te charakteryzują się przede wszystkim niewielkim potencjałem ekonomicznym, a co za tym idzie z dużą ostrożnością podejmują ryzyko związane ze wprowadzaniem nowych, dotychczas nie stosowanych technologii, czy też z wchodzeniem na rynek z nowym produktem lub usługą. Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa mają ograniczoną zdolność ponoszenia kosztów w razie niepowodzeń we wdrażaniu nowych przedsięwzięć.